Το τέλος των ιπποδρομιών για την Ελλάδα ήρθε καθώς δεν παρακολουθούσαν πια οι φίλιπποι και τα στοιχήματα μετακόμισαν σε άλλα παιχνίδια
Το τέλος των ιπποδρομιών στην Ελλάδα, άδοξο όσο και αμετάκλητο, ανακοινώθηκε την προτελευταία ημέρα του Ιανουαρίου. Η απόφαση της διοργανώτριας Ιπποδρομίες Α.Ε. να αναστείλει οριστικά τις κούρσες στο ιπποδρόμιο του Μαρκόπουλου Αττικής δημοσιοποιήθηκε περίπου 15 μήνες πριν από τη συμπλήρωση ενός αιώνα φίλιππης δραστηριότητας στη χώρα μας. Με δεδομένο ότι η οικονομική ζημιά που προκάλεσε ο ιππόδρομος στην Ιπποδρομίες Α.Ε. ξεπερνά τα 100 εκατ. ευρώ για την περίοδο 2016-2023, δεν απομένουν πολλά να ειπωθούν.
Η «ευθανασία» του σπορ ήταν προδιαγεγραμμένη. Κι έτσι, στις 20 Απριλίου του 2025, ανήμερα της 100ής επετείου των ελληνικών ιπποδρομιών, οι εγκαταστάσεις στο Μαρκόπουλο θα είναι, πιθανότατα, έρημες και εγκαταλειμμένες. Χωρίς τα καθαρόαιμα, χωρίς αναβάτες και προπονητές, χωρίς φροντιστές και σταβλίτες και, κυρίως, χωρίς τους πιστούς φίλους του σπορ, όσους είχαν απομείνει, βεβαίως, εφόσον η ρίζα του προβλήματος που οδήγησε στο κλείσιμο του ιπποδρομίου ήταν, ακριβώς, το διαρκώς φθίνον ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια και ο δραματικός περιορισμός των φιλίππων.
Οι ιπποδρομίες στην Ελλάδα παρασύρθηκαν σε μια ανεπίστροφη καθοδική περιδίνηση προς την παρακμή και την εκμηδένιση, ιδιαίτερα κατά την τελευταία εικοσαετία. Το κρίσιμο ορόσημο για την πορεία του σπορ ήταν η μετακόμιση, το 2003, από το Φαληρικό Δέλτα -την παραδοσιακή και φυσική έδρα του ιπποδρόμου- στο Μαρκόπουλο. Οι μεγαλύτερες, σύγχρονες εγκαταστάσεις, αλλά μακριά από την Αθήνα και χωρίς την ευκολία πρόσβασης που παρείχε το Δέλτα, δεν αποδείχθηκαν επαρκείς ώστε να συντηρήσουν το ενδιαφέρον του κοινού.
Εάν στην απομάκρυνση του ιπποδρόμου από τον κεντρικό ιστό της πρωτεύουσας προστεθεί η εκρηκτική διάδοση του ηλεκτρονικού στοιχηματισμού η οποία συντελέστηκε ενδιαμέσως, αντιλαμβάνεται κανείς εύκολα το γιατί το τέλος των ελληνικών ιπποδρομιών ήταν αναπόδραστο. Και είναι σαφές ότι για την πλειονότητα των Ελλήνων μάλλον δεν περισσεύει θλίψη για τον ατυχήσαντα εγχώριο ιππόδρομο, καθώς η συστηματική ενασχόληση με τους δρόμωνες ίππους δεν περιβάλλεται από την αύρα του ευγενούς σπορ, δεν υπάρχει ούτε ίχνος φινέτσας και αριστοκρατίας, όπως στις φημισμένες βρετανικές ιπποδρομίες, ούτε ο παραμικρός κοσμοπολιτισμός.
Αντιθέτως, το στερεότυπο για τον ελληνικό ιππόδρομο είναι ταυτισμένο αποκλειστικά και μόνο με τον τζόγο, με τους εθισμένους στο ιπποδρομιακό στοίχημα, με τύπους ολίγον τι γραφικούς, περιθωριακούς, την ξεχωριστή κάστα των «αλογομούρηδων», όπως περιφρονητικά αποκαλούνταν. Και όπως απεικονίστηκαν, με την απαραίτητη δόση υπερβολής, στις κωμωδίες του κλασικού ελληνικού κινηματογράφου, στο πλαίσιο της άτυπης ηθογραφίας των λαϊκών στρωμάτων, ιδιαίτερα της μεταπολεμικής περιόδου.
Παρ’ όλα αυτά, όσο κυρίαρχη κι αν ήταν η παρουσία των ανθρώπων που σύχναζαν στο ιπποδρόμιο με τα χαρτάκια του στοιχηματισμού και το περιοδικό «Γκανιάν» στα χέρια, όσο ξέφρενο κι αν ήταν το πάθος τους καθώς παρακολουθούσαν την κούρσα του αλόγου στο οποίο είχαν ακουμπήσει τα χρήματα και τις προσδοκίες τους για κέρδη, οι ιπποδρομίες δεν εξαντλούνταν μόνο στον τζόγο. Εχουν τη δική τους ιστορία, συχνά σαν ένα κοσμικό γεγονός για τους Αθηναίους προηγούμενων εποχών, με συμβολισμούς που παραπέμπουν στο πνεύμα της ευφορίας, της εξωστρέφειας, της ντόλτσε βίτα αλά ελληνικά, κυρίως των ανέμελων δεκαετιών ’70 και ’80.
Τότε που η ιδιοκτησία και συντήρηση αλόγων ιπποδρόμου θεωρούνταν προνόμιο για εκλεκτούς και σύμβολο κοινωνικής και οικονομικής καταξίωσης – αλλά και επικερδής επένδυση. Υπήρξαν ακόμη και εταιρείες εκτροφής αλόγων κούρσας, με πιο γνωστή την Ιπποτούρ της οικογένειας Χανδρή, η οποία ήταν εισηγμένη στο Χρηματιστήριο Αθηνών.
Ηταν επίσης τότε που ορισμένοι από τους δημοφιλέστερους τραγουδιστές και ηθοποιούς του εγχώριου στερεώματος (Κόκοτας, Διονυσίου, Κατράκης κ.ά.) συγχρωτίζονταν στον Ιππόδρομο του Φαλήρου με την αφρόκρεμα του επιχειρηματικού κόσμου, με προέδρους ποδοσφαιρικών ομάδων όπως ο Γιώργος Βαρδινογιάννης του ΠΑΟ, ο Λουκάς Μπάρλος της ΑΕΚ, που, κάπως κωμικά ενίοτε, βάφτιζαν τα ιδιόκτητα άλογά τους με ονόματα ποδοσφαιριστών – πολλοί από τους οποίους βρίσκονταν και οι ίδιοι ανελλιπώς, τρεις φορές την εβδομάδα, στις κερκίδες του Δέλτα. Συνεπώς, μαζί με τις ιπποδρομίες έκλεισε για πάντα και ένα κεφάλαιο της ελληνικής «ποπ κουλτούρας».
Η απόφαση για το λουκέτο
Εκτός από λυπηρή για μεγάλο τμήμα ανθρώπων που σχετίζονται με τον ιππόδρομο, η ανακοίνωση της Ιπποδρομίες Α.Ε. είναι αναλυτική και τεκμηριωμένη. Εξηγεί διεξοδικά το γιατί δεν απέμεινε άλλη επιλογή από τη διακοπή των ιπποδρομιών. Κατ’ αρχάς, επισημαίνεται ότι ο αριθμός των αλόγων κούρσας κατέληξε να είναι μικρότερος -και κατά πολύ μάλιστα- του προβλεπόμενου κατώτατου ορίου των 300.
Πλέον οι δρόμωνες ίπποι, βάσει του μητρώου που τηρεί η Φίλιππος Ενωσις Ελλάδος (ΦΕΕ), είναι υπερβολικά λίγοι, μόλις 172, κάτι που ίσχυσε επί τα τελευταία δύο συνεχόμενα χρόνια. Ενώ, π.χ., στην αρχή της δεκαετίας του ’50 και παρά τη γενική ανέχεια της Ελλάδας κατά την πρώτη μεταπολεμική-μετεμφυλιακή περίοδο τα άλογα στον ιππόδρομο ήταν έως και 10 φορές περισσότερα απ’ ό,τι σήμερα, φτάνοντας στα 1.500 και άνω. Ενώ στην τελευταία απογραφή, πριν από την αλλαγή έδρας, το 2003, οι ίπποι ήταν 1.750.
Επικαλούμενη, λοιπόν, τη συρρίκνωση του πληθυσμού των αλόγων, η Ιπποδρομίες Α.Ε. κάνει χρήση του δικαιώματός της να καταγγείλει τη σύμβαση μίσθωσης του ιπποδρομίου στο Μαρκόπουλο αναλαμβάνοντας την υποχρέωση να επιστρέψει εντός δύο μηνών από τις 30 Ιανουαρίου το ακίνητο, δηλαδή ολόκληρο το συγκρότημα Ιπποδρόμου Αθηνών, με το άπαν των κτιριακών εγκαταστάσεων (που περιλαμβάνουν τον αγωνιστικό στίβο, το κεντρικό κτίριο διοίκησης, τα πάντοκ, τους στάβλους, την «Αγορά», το σελωτήριο, την κτηνιατρική κλινική, τους χώρους στάθμευσης, το παρεκκλήσιο της Αγίας Βαρβάρας) στον ιδιοκτήτη.
Οπου ως ιδιοκτήτης νοείται ο Οργανισμός Διεξαγωγής Ιπποδρομιακών Αγώνων (ΟΔΙΕ), ο κρατικός φορέας που ιδρύθηκε επί επταετίας, το 1968, ειδικά για τη διαχείριση του ιπποδρομίου και σήμερα τελεί υπό καθεστώς εκκαθάρισης εξαιτίας μη βιώσιμου παθητικού -με ζημίες εκατοντάδων εκατομμυρίων- και άρα επί της ουσίας είναι ανενεργός. Οπως και να ‘χει, όμως, στις 24 Απριλίου του 2015 υπογράφηκε σύμβαση ανάμεσα στο Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου (ΤΑΙΠΕΔ) και την Ιπποδρομίες Α.Ε. του ομίλου ΟΠΑΠ για την παραχώρηση του δικαιώματος διοργάνωσης του ιπποδρομιακού στοιχήματος στην Ελλάδα. Η σύμβαση αφορούσε διάστημα 20 ετών και βάσει αυτής η ανάδοχος του έργου δεσμευόταν στο εξής να διοργανώνει, να διεξάγει και να φροντίζει για την περαιτέρω ανάπτυξη των ιπποδρομιών και του αμοιβαίου στοιχήματος στην Ελλάδα.
Τώρα όμως η Ιπποδρομίες Α.Ε. αναφέρει ότι «η ελληνική ιπποδρομιακή δραστηριότητα υπήρξε για δεκαετίες εξαιρετικά ζημιογόνος. Παρά τις σημαντικές μακροχρόνιες προσπάθειες που καταβλήθηκαν από το 2016 και τις συνεχείς μεγάλες επενδύσεις, οι ελληνικές ιπποδρομίες παρέμειναν ζημιογόνες και μη βιώσιμες. Για την ακρίβεια, οι συνολικές ζημίες της εταιρείας, από το 2016 μέχρι και το 2023, ανέρχονται σε 100,3 εκατ. ευρώ».
Ο κύκλος εργασιών, αρχικά του ΟΔΙΕ και κατόπιν της Ιπποδρομίες Α.Ε. βρισκόταν σε διαρκή κάθοδο, όπως μαρτυρούν τα δεδομένα μιας πενταετίας: από τα 193.433.000 ευρώ το 2010, ο τζίρος περιορίστηκε στα 50.013.613 το 2014, καταγράφοντας πτώση σχεδόν 75%.
Επιστολή στο Μαξίμου
Υπό ένα αρκετά διαφορετικό πρίσμα, σε σχέση με την άποψη της Ιπποδρομίες Α.Ε., προσεγγίζει το κλείσιμο του ιπποδρομίου ο κ. Δαμιανός (Μάνος) Παζαρλόγλου, ο νυν εκδότης του, μόνιμου και διαχρονικού σημείου αναφοράς για τον χώρο, περιοδικού «Γκανιάν». Μάλιστα, ο κ. Παζαρλόγλου αποστέλλει στον πρωθυπουργό μακροσκελή, ανοιχτή επιστολή, στην οποία εκθέτει την κατάσταση όπως τη βιώνει ο ίδιος, ως κατεξοχήν γνώστης αλλά και άμεσα εξαρτώμενος από τις ιπποδρομίες για τον βιοπορισμό του. Το «Γκανιάν» είναι το έντυπο που έγινε θεσμός ύστερα από 70 συναπτά έτη κυκλοφορίας για τους θαμώνες του ιπποδρομίου.
Για τις αρνητικές εξελίξεις, ο εκδότης μέμφεται, για διάφορους λόγους, την Ιπποδρομίες Α.Ε. και καλεί τον πρωθυπουργό να παρέμβει αμέσως προκειμένου να διασώσει το σπορ από τον οριστικό αφανισμό του. Υπογραμμίζει ότι η ιπποδρομιακή κοινότητα βρίσκεται σε απόγνωση, καθώς οι εργαζόμενοι εξαναγκάζονται να αναζητήσουν νέους πόρους διαβίωσης, ενώ 172 άλογα πρέπει μέσα σε διάστημα ενός μήνα να μεταφερθούν σε διαφορετικές εγκαταστάσεις, κάτι που συνιστά ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα.
Επίσης, αναφέρει ότι, κατά σύμπτωση, την ίδια περίοδο με το κλείσιμο του ελληνικού ιπποδρόμου, ανάλογα προβλήματα αντιμετωπίζουν στο Μακάο της Κίνας, όπου επίσης έχει αποφασιστεί η διακοπή των ιπποδρομιών. Ωστόσο, εκεί έχει παραχωρηθεί πολύ μεγαλύτερο διάστημα απ’ ό,τι στην Ελλάδα (έως το τέλος Μαρτίου του 2025) για την απομάκρυνση των ίππων και το ομαλότερο δυνατόν κλείσιμο του ιπποδρομίου.
Κατά την άποψη του κ. Παζαρλόγλου, όπως την εκθέτει εκτενώς στον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, «οι ελληνικές ιπποδρομίες προσεγγίζουν σε διάρκεια σχεδόν τον έναν αιώνα. Γνώρισαν δόξες και σημαντικότατα ήταν τα οφέλη (οικονομικά, ακόμα δε περισσότερο κοινωνικής ευαισθησίας, με την εργασιακή απασχόληση 500 μονίμων και 1.500 έως και 2.000 έκτακτων υπαλλήλων) που απέφεραν στο κράτος για σχεδόν τρεις δεκαετίες, στις καλύτερες εποχές τους, στο Φαληρικό Δέλτα.
Οταν το καλοκαίρι του 2003 ο Ελληνικός Ιππόδρομος μεταφέρθηκε στο μακρινό και χωρίς άμεση συγκοινωνιακή πρόσβαση Μαρκόπουλο, με ζωικό τότε δυναμικό 1.750 άλογα, υπήρχαν μεγάλες προσδοκίες και ελπίδες για μια νέα εκτόξευσή του. Δυστυχώς όμως οι τοπικές κοινωνίες αποδείχτηκαν αφιλόξενες. Ποτέ δεν τον αγκάλιασαν».
Από τη δική της πλευρά, η Ιπποδρομίες Α.Ε. δεσμεύεται δημοσίως ότι θα μεριμνήσει για τους 75 μόνιμους εργαζομένους στον Ιππόδρομο του Μαρκόπουλου (ενεργοί αναβάτες και αναβάτες προπόνησης), ώστε να απαλύνει, κατά το δυνατόν, τις συνέπειες από την απώλεια του αντικειμένου εργασίας τους. Παρέχοντας αποζημιώσεις, δωρεάν πρόγραμμα ιδιωτικής ασφάλισης υγείας για έναν χρόνο κ.λπ., ενώ για τα άλογα προβλέπεται η δωρεάν φιλοξενία τους στους στάβλους του Μαρκοπούλου για έναν μήνα, έως ότου μεταφερθούν κάπου αλλού.
Επιπλέον, η εταιρεία αναλαμβάνει μέρος του κόστους μεταφοράς των ζώων, αλλά μόνο για τους ιδιοκτήτες οι οποίοι διαθέτουν έως πέντε άλογα. Οσο για τη στοιχηματική δραστηριότητα, η Ιπποδρομίες Α.Ε. θα συνεχίσει κανονικά με δελτίο ιπποδρομιών του εξωτερικού, συγκεκριμένα της Βρετανίας, της Γαλλίας και της Νότιας Αφρικής.
Τα άλογα του Τίτο
Ο κ. Αλέξανδρος Μητσόπουλος είναι κτηνίατρος και πρώην ιδιοκτήτης αλόγων ιπποδρόμου, ένας αυθεντικός φίλιππος, με την απόλυτη κυριολεξία του όρου, εφόσον το κίνητρο για τη διά βίου ενασχόλησή του με τις ιπποδρομίες ήταν η αγάπη για τα άλογα, τους αναβάτες που γίνονται ένα με το ζώο, κυνηγώντας τη νίκη στην κούρσα. Η παρακαταθήκη των αναμνήσεών του μοιάζει σχεδόν απέραντη.
«Το 1940», διηγείται στο «ΘΕΜΑ» ο ίδιος, «έγινε παύση των ιπποδρομιών λόγω του Πολέμου. Τα άλογα επιτάχθηκαν και ο Ιππόδρομος έκλεισε, για να επαναλειτουργήσει το 1946 σε ιπποδρομίες στο Φαληρικό Δέλτα. Τότε υπήρχαν 1.600 άλογα. Βασιλικές οικογένειες, επιχειρηματίες, καλλιτέχνες, όλη η υψηλή κοινωνία της εποχής σπεύδει στον Ιππόδρομο. Και για να γίνει κάποιος δεκτός στο περίφημο Βασιλικό Περίπτερο έπρεπε να είναι καταλλήλως ενδεδυμένος.
Στις 2 Ιουνίου του 1954 διεξάγεται αγώνας προς τιμήν του στρατάρχη Τίτο, ηγέτη της Γιουγκοσλαβίας, στο περιθώριο της επίσημης επίσκεψής του στην Αθήνα. Εφερε μάλιστα και δύο άλογα μαζί του, ως δώρο προς τον βασιλιά Παύλο. Και το 1962 στους αγώνες λαμβάνει μέρος ο πρώην βασιλιάς Κωνσταντίνος, ο οποίος αναδεικνύεται πρώτος νικητής στο αγώνισμα της υπερπήδησης εμποδίων ύψους 1,2 μ.».
Ο κ. Μάρκος Καζάκος είναι συνταξιούχος αναβάτης και επίτιμος πρόεδρος των Ελλήνων αναβατών ιπποδρόμου. Οπως παρατηρεί μιλώντας στο «ΘΕΜΑ», «το Φαληρικό Δέλτα δημιουργήθηκε το 1925 για να τρέχουν αρχικά 6-8 άλογα, όμως συνέβαιναν συχνά ατυχήματα. Αφενός λόγω της κυκλικής διαδρομής που είναι τεχνικά δύσκολη και επικίνδυνη, αφετέρου λόγω υπεράριθμων συμμετοχών, με τους συνδυασμούς να φτάνουν έως και τους 14.
Δεν υπήρχε τζόκεϊ χωρίς… παράσημα από πτώσεις, αν και στην πλειονότητα των περιπτώσεων, ευτυχώς, ήταν περαστικά. Το 1973 υπήρξε ο πρώτος θάνατος του αείμνηστου μαθητευόμενου Δεμέλου με τον ίππο “Παπαρούνα”. Το άλογο παρέσυρε τον αναβάτη στην εξωτερική πλευρά του στίβου, σχεδόν στο μέσο της τελικής ευθείας και τον έριξε σε κολόνα φωτισμού».
Κατά τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του, ο κ. Καζάκος είχε 7.500 συμμετοχές, με περίπου 700 νίκες. Θυμάται ότι «ξεκινώντας το 1976 και ολοκληρώνοντας την καριέρα μου τον Ιούλιο του 1998, θα θυμάμαι πάντα την ευχή που μου έδωσε ο Μάνος Κατράκης όταν ήμουν μαθητευόμενος».
Ελίτ και πληβείοι
Ο κόσμος των ιπποδρομιών δεν περιορίζεται στο αγωνιστικό του μέρος, όπως δεν περιορίζεται στο στοιχηματικό, μολονότι οι πτυχές αυτές είναι ενσωματωμένες στο συνολικό φαινόμενο που εκτυλίσσεται μέσα αλλά και στα πέριξ ενός ιπποδρομίου. Αυτό ίσχυε κατεξοχήν για το Φαληρικό Δέλτα, όπου η παρακολούθηση των αγώνων συνδυαζόταν απαραιτήτως με νυχτερινή έξοδο – ασχέτως τού αν οι ιπποδρομίες διεξάγονταν πολύ νωρίτερα. Το πιο αγαπημένο night club της κοσμικής -και φιλίππου- Αθήνας στη χρυσή δεκαετία του ’70 ήταν η «Αθηναία», η οποία το καλοκαίρι μεταφερόταν σχεδόν δίπλα στον Ιππόδρομο.
Εκεί το 1977 εμφανίστηκε η Ιταλίδα τραγουδίστρια και show-woman, ένα από τα μεγαλύτερα αστέρια της τότε showbiz, η Ραφαέλα Καρά, σε μια παράσταση για λίγους και εκλεκτούς, αφού το εισιτήριο ήταν αστρονομικά ακριβό, αλλά ακριβώς γι’ αυτό υπήρχε απαρτία από επιχειρηματίες πρώτης γραμμής που εμπλέκονταν ενεργά στον ιππόδρομο. Εξάλλου, οι ιπποδρομίες ήταν η μεγάλη αγάπη σε εφοπλιστές, ηθοποιούς, τραγουδιστές, αθλητές, δημοσιογράφους – όσο και στους κοινούς, ανώνυμους ανθρώπους.
Πρόεδροι ποδοσφαιρικών σωματείων της Αθήνας που έκαναν πρωταθλητισμό στην τότε Α’ Εθνική, στα πρόθυρα της μετάβασης στον επαγγελματικό αθλητισμό, επιδείκνυαν παροιμιώδη αδυναμία στον Ιππόδρομο, επενδύοντας επιπλέον στην αγορά αλόγων. Σε αυτή την κατηγορία ξεχώριζαν οπωσδήποτε ο Γιώργος Βαρδινογιάννης, ο Λουκάς Μπάρλος, η Ντόλυ και ο Νίκος Γουλανδρής του Ολυμπιακού, ο Κώστας Τσολακάκης του Πανιωνίου, αργότερα οι Στράτος Γιδόπουλος, Μάκης Ψωμιάδης κ.ά., ενώ έως σήμερα οι επιχειρηματίες Δημήτρης Μελισσανίδης και Ευάγγελος Μυτιληναίος έχουν συνεισφέρει πολλά στον κόσμο του Ελληνικού Ιπποδρόμου.
Διάσημη όμως ήταν επίσης η αγάπη για το σπορ του επιχειρηματία Κώστα Καρπίδα, ο οποίος, μέσω της κατασκευαστικής εταιρείας του ανέλαβε την ανέγερση του Ολυμπιακού Σταδίου στο Μαρούσι και του Σταδίου Ειρήνης και Φιλίας.
Ενθερμος φίλιππος ήταν και ο Δημήτρης Τούζιος, ο οποίος τιμήθηκε από τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό με την ανώτατη διάκριση του Χρυσού Σταυρού για το φιλανθρωπικό του έργο. Το 1974, επενδύοντας τεράστια ποσά από το συνάλλαγμα που έφερε στην Ελλάδα από την Αμερική, ίδρυσε το περίφημο Ιπποφορβείο της Ανδραβίδας και άρχισε σταδιακά να εφοδιάζει τις ελληνικές ιπποδρομίες.
Παρόμοια δραστηριότητα, αλλά σε ακόμη μεγαλύτερη κλίμακα, έκανε η Αλεξάνδρα Χανδρή-Τερζή, η οποία διατηρούσε το ιστορικό Ιπποφορβείο της Ιπποτούρ στη Λαζαρίνα Ρόδου και διέθετε μεγάλο δυναμικό ίππων στις ιπποδρομίες.
Η οικογένεια Μαρινόπουλου που διατηρούσε τους Στάβλους Φηγαίας A.E. είχε επίσης μεγάλο δυναμικό ίππων κούρσας, σε εγκαταστάσεις στο κτήμα Kαμπάνη στο Πικέρμι.
Πέραν των επιχειρηματιών, το prestige του φιλίππου διεκδίκησαν αστέρες από τον αθλητικό χώρο των 70s, όπως οι Μίμης Δομάζος, Παναγιώτης Κελεσίδης, Αρης Δαμιανίδης, Μάριο Μπόνιτς, Τάσος Κωνσταντίνου κ.ά., ο Γιώργος Μαρινάκης, πρωταθλητής του τριπλούν και σύζυγος της Αννας Συνοδινού.
Ο Σταύρος Σαράφης του ΠΑΟΚ ήταν μανιώδης φίλιππος και μάλιστα για μεγάλο διάστημα διατηρούσε το δικό του ιπποφορβείο στην Επανομή εκτρέφοντας μεγάλο αριθμό αλόγων.
Από τον δημοσιογραφικό χώρο ξεχώριζαν για την αφοσίωσή τους στο σπορ ο βιογράφος του Ωνάση, Δημήτρης Λυμπερόπουλος, ο συνεπώνυμος ρεπόρτερ Χάρης Λυμπερόπουλος, ο εμβληματικός sportscaster Φίλιππος Συρίγος και ο εκφωνητής του Ολυμπιακού -αλλά και των ιπποδρομιών επί σειρά ετών- Στάθης Γαβάκης.
Τη σαγήνη που ασκούσαν πάνω τους τα άλογα κούρσας ουδέποτε απαρνήθηκαν οι ηθοποιοί Βασίλης Αυλωνίτης και Νίκος Βασταρδής, ο βιρτουόζος του μπουζουκιού Γιάννης Καραμπεσίνης, αλλά και οι τραγουδιστές Σταμάτης Κόκοτας, Κωστής Χρήστου και, ασφαλώς, ο Στράτος Διονυσίου. Ειδικά για τον μεγάλο αυτό λαϊκό τραγουδιστή, αλλά και για έναν από τους σπουδαιότερους Ελληνες ηθοποιούς όλων των εποχών, τον Μάνο Κατράκη, έχουν καταγραφεί κάποια πολύ ενδιαφέροντα ανέκδοτα και παραλειπόμενα, πάντα σε σχέση με τον Ιππόδρομο.
Οπως το συμβάν που έχει διηγηθεί ένας από τους πλέον επιτυχημένους τζόκεϊ και προπονητές, ο Βασίλης Κεράτσας: «Ο Μάνος Κατράκης ήταν υπόδειγμα συμπεριφοράς στον Ιππόδρομο και είχε τρία άλογα δικά του, σταβλισμένα στον χώρο κάποιου επώνυμου φίλου του. Κι επειδή έπαιζε ο ίδιος, κάποια φορά ο Κατράκης πόνταρε σε ένα δίδυμο. Μόλις τέλειωσε η κούρσα και αφού είδε ότι δεν κέρδισε, έφυγε γρήγορα για το θέατρο. Ομως, έγινε ένσταση για το άλογο που κέρδισε, λόγω διαφοράς στα κιλά του αναβάτη, οπότε τελικά ο Κατράκης κέρδισε, αλλά είχε ήδη φύγει.
Κάποιοι έτρεξαν και τον πρόλαβαν, πριν φτάσει στη λεωφόρο Συγγρού, το κακό ήταν όμως ότι είχε ήδη πετάξει τα χαρτάκια του, δηλαδή τις αποδείξεις από το στοίχημα. Στον Ιππόδρομο υπήρχαν κάποια δοχεία για να ρίχνει ο κόσμος τα χαρτιά από τα πονταρίσματα, αν και όλοι, πάνω στην ένταση και τα νεύρα τους, τα πετούσαν κάτω. Ο Κατράκης ήταν ο μόνος που τα έριχνε μέσα στους κάδους. Κι έτσι, όταν επέστρεψε, δεν χρειάστηκε να ψάξει πολύ. Τα βρήκε αμέσως και πήγε για είσπραξη».
«Ευστρόπησεν ο Αστραχάν»
Ο μικρόκοσμος του Ιπποδρόμου ήταν αρκετά μεγάλος ώστε να χωρά τους πάντες, από τους μεροκαματιάρηδες που συλλαμβάνονταν επ’ αυτοφώρω από τις συζύγους τους και έπαιρναν -υπό καταιγίδα κατσάδας και ξεφωνητών- την άγουσα προς την οικογενειακή εστία ντροπιασμένοι, τους επιχειρηματίες που έχαναν περιουσίες και κατέληγαν άστεγοι από τη μία μέρα στην άλλη, τους μπασμένους στα βρώμικα κόλπα που είχαν τα σίγουρα για τις στημένες κούρσες και μοιράζονταν τα πολύτιμα μυστικά με το αζημίωτο (μολονότι σπανίως δικαίωναν τη φήμη τους) έως τους μεγαλοαστούς.
Κραυγάζοντας υπέρ του εκάστοτε πουλέν, κυνηγώντας το γκανιάν, το πλασέ, το δίδυμο ή το φορκάστ, στο απλό ή στο σύνθετο κ.λπ., οι ταξικές διαφορές εξισώνονταν για λίγο – και μόνο η πίκρα στο τέλος της κούρσας για το χαμένο ποντάρισμα πονούσε διαφορετικά για τον φτωχό και τον πλούσιο. Πάντως, η ιπποδρομιακή κοινότητα είχε αναπτύξει ιδιαίτερους κώδικες επικοινωνίας και, φυσικά, μια ιδιαίτερη διάλεκτο, την αργκό των φιλίππων -ή, έστω, των «αλογομούρηδων». Αστραφτεροί αδάμαντες αυτής της γλώσσας είναι εκφράσεις που έχουν υπερβεί τα όρια του Ιπποδρόμου και χρησιμοποιούνται στην καθομιλουμένη, όπως «παλτό», «μουλάρι» ή «ψοφίμι», συνήθως μαζί με το όνομα «Αστραχάν», προφανώς για ένα άλογο που σέρνεται.
«Αρνηση ίππου» ή «εδυστρόπησεν ο ίππος» είναι μια άλλη χαρακτηριστική ιπποδρομιακή φράση με μεταφορικό νόημα πλέον, μαζί με το «μακράν», ή το αντίθετο, τη «βραχεία κεφαλή», «με κάτω τα χέρια», «μισό λουρί», «ομόσταβλος» και άλλα παρόμοια που δεν χρήζουν καν επεξήγησης. Οσο για τα ντοπαρισμένα ζώα, τα οποία έπεφταν θύματα της εγκληματικής τακτικής των ιδιοκτητών τους που επεδίωκαν το κέρδος με κάθε μέσο, όταν τα δύσμοιρα άλογα κατέρρεαν εν μέσω κούρσας, οι υποψιασμένοι φίλιπποι μουρμούριζαν «σκάνε τα καψούλια στο ίσωμα».
Κανείς σαν τον Στράτο
Επιστρέφοντας στις περιπέτειες των διάσημων φιλίππων, είναι βέβαιο πλέον ότι κανείς δεν θα απειλήσει τον θρόνο του Στράτου Διονυσίου. «Δεν πρέπει να αγάπησε ποτέ γυναίκα όπως αγαπούσε τα άλογά του», σχολίασε πριν από μερικά χρόνια ένας πολύπειρος παράγοντας του Φαληρικού Ιπποδρόμου, συμπυκνώνοντας σε μερικές λέξεις το πώς ένιωθε ο Διονυσίου για τις ιπποδρομίες. Είχε αποκτήσει περίπου 25 άλογα, όλα υψηλών αξιώσεων, καθώς ο ίδιος στόχευε μόνο στις νίκες. Σε κάποια από αυτά έδινε το όνομα των παιδιών του, όπως «Ξανθός Αγγελος», «Στελλάρας» και, οπωσδήποτε, «ΠΑΟΚάρα».
Κατά κανόνα, ο Στράτος Διονυσίου απολάμβανε κάθε στιγμή που περνούσε στον Ιππόδρομο, είτε ως ιδιοκτήτης νικηφόρων ίππων, είτε ως παίκτης που στοιχημάτιζε αφειδώς στις κούρσες. Και δεν είχε διστάσει να εξομολογηθεί δημοσίως πως «είναι αλήθεια ότι μου αρέσει ο ιππόδρομος -και είναι λάθος μου. Ομως, έτσι είναι οι άνθρωποι, άλλος έχει το τάδε λάθος, άλλος το δείνα. Εγώ έχω κάποια αλογάκια και μαζί με τα άλογά μου παίζω κιόλας. Είναι κακό όμως αυτό. Τα λάθη μου μπορεί να έβλαψαν εμένα και να τα πλήρωσα ακριβά, αλλά δεν έβλαψα ποτέ κανέναν άλλον παρά μόνο τον εαυτό μου».
Παρ’ όλα αυτά, το 1989 συγκρούστηκε μετωπικά με την ελλανόδικο επιτροπή, καθώς θεώρησε ότι του έκλεψαν άδικα μια νίκη που είχε κατακτήσει καθαρά ένα από τα δικά του άλογα. Ο Διονυσίου εισέβαλε μαινόμενος στην αίθουσα των κριτών ουρλιάζοντας, βρίζοντας και απειλώντας. Του επιβλήθηκε ποινή επ’ αόριστον απαγόρευσης εισόδου στο ιπποδρόμιο του Φαλήρου και πρόστιμο 500.000 δραχμών. «Πάρ’ τε και άλλα πεντακόσια από μένα, να με θυμάστε. Γιατί εδώ δεν θα ξαναπατήσω», απάντησε εκτός εαυτού και έφυγε. Και δεν ξαναγύρισε ποτέ.
Την Παρασκευή 11 Μαΐου του 1990 ο Στράτος Διονυσίου βρισκόταν στη σουίτα Νο 7 7 του ξενοδοχείου «Χανδρής», χαμηλά στη λεωφόρο Συγγρού, ένα δωμάτιο ειδικά επιλεγμένο ώστε από τη βεράντα του να είναι σε θέση να παρακολουθεί τις ιπποδρομίες μακρόθεν, με τα κιάλια. Εκεί ακριβώς υπέστη, μόλις στα 55 του χρόνια, ρήξη κοιλιακής αορτής, η οποία και προκάλεσε τον θάνατό του λίγες ώρες αργότερα. Τουλάχιστον οι τελευταίες εικόνες που αντίκρισε, προτού κλείσει τα μάτια του, ήταν από τον Ιππόδρομο.
